350 lat temu marszałek Stanisław Herakliusz Lubomirski (1641—1702) wszedł w posiadanie Zamku Ujazdowskiego i przynależących do niego dóbr, co symbolicznie wyznacza początek Łazienek Królewskich. Lubomirski polecił wybudować u podnóża skarpy wiślanej pawilon Łaźni, który po przekształceniach z czasów króla Stanisława Augusta stał się Pałacem na Wyspie. To właśnie od Łaźni Lubomirskiego pochodzi nazwa Łazienek.


Rocznica ta stała się dla nas okazją do organizacji wystawy czasowej, poświęconej początkom Łazienek oraz postaci Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Następne plansze ukazują wybrane obiekty spośród prezentowanych na ekspozycji.

Portret Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
nieznany malarz, Polska, 1 poł. XVIII w. , olej, płótno,
Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie

Portret Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
nieznany malarz, Polska, 1 poł. XVIII w. . olej, płótno
Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie

Horoskop na przejęcie Zamku Ujazdowskiego
Tylman van Gameren
Warszawa, przed 16 lutego 1674 r., pióro, tusz,, papier
Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie

Horoskop wskazuje dokładną datę przejęcia Ujazdowa przez Lubomirskiego jako 15 lutego 1674 r., godz. 21 „po południu”, co zgodnie z konwencją liczenia godzin stosowaną m.in. w horoskopach oznacza godz. 9 rano dnia następnego.

Horoskop na przejęcie Zamku Ujazdowskiego
Tylman van Gameren, Warszawa, przed 16 lutego 1674 r., pióro, tusz, papier,
Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie

Przekrój podłużny Łaźni
rysownik szwedzki (Magnus Stenbock?), Polska, Szwecja, 1705, tusz, akwarela, papier
Nationalmuseum (Sztokholm)

Jest to jeden z czterech zszytych razem rysunków prezentujących Łaźnię, które stanowią świadectwo obecności Szwedów w Warszawie w czasie wielkiej wojny północnej. Rysownik dokańczał je prawdopodobnie z pamięci, dlatego zawierają nieścisłości.


Na prezentowanej ilustracji uwagę przykuwa przede wszystkim centralne pomieszczenie Łaźni, zwane Grotą, w którym biła fontanna (obecnie mieści się tam Rotunda).

Przekrój podłużny Łaźni
rysownik szwedzki (Magnus Stenbock?), Polska, Szwecja, 1705, tusz, akwarela, papier
Nationalmuseum (Sztokholm)

Lubomirski pochodził z rodziny magnackiej. Jego ojciec pełnił urzędy marszałka wielkiego koronnego i hetmana polnego koronnego, a do historii przeszedł przede wszystkim jako przywódca buntu przeciwko królowi Janowi Kazimierzowi, zwanego rokoszem Lubomirskiego (1665—1666).

Medal małżeński Jerzego Sebastiana Lubomirskiego i Konstancji Ligęzianki, rodziców Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
nieznany medalier, Polska, 1637—1648 (?), złoto, odlewanie
Muzeum Miejskie Wrocławia

Medal małżeński Jerzego Sebastiana Lubomirskiego i Konstancji Ligęzianki, rodziców Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
nieznany medalier, Polska, 1637—1648 (?), złoto, odlewanie
Muzeum Miejskie Wrocławia

Medal małżeński Jerzego Sebastiana Lubomirskiego i Konstancji Ligęzianki, rodziców Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
nieznany medalier, Polska, 1637—1648 (?), złoto, odlewanie
Muzeum Miejskie Wrocławia

Stanisław Herakliusz Lubomirski był istotną postacią na scenie politycznej Rzeczypospolitej. W 1676 r. otrzymał od króla Jana III najwyższy urząd ministerialny — marszałkostwo wielkie koronne.

Obraz przedstawia ucztę wydaną w 1684 r. na cześć posłów weneckich. Wśród biesiadników widoczni są m.in. Jan III (nr 1), Lubomirski (nr 4) i królowa Maria Kazimiera (nr 25).

Uczta w Jaworowie
Frans Geffels, ok. 1685, olej, płótno
Nationalmuseum (Sztokholm)

Uczta w Jaworowie
Frans Geffels, ok. 1685, olej, płótno
Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Ważnym elementem spuścizny Lubomirskiego jest jego twórczość literacka. Ze względu na szerokie horyzonty intelektualne określano go mianem polskiego Salomona. Jednym z utworów autorstwa marszałka był Tobiasz wyzwolony — parafraza starotestamentowej Księgi Tobiasza. Tekst biblijny łączy tematykę religijną z przygodowo-podróżniczą i z tego powodu był atrakcyjny dla ówczesnych twórców.

Tobiasz wyzwolony
Stanisław Herakliusz Lubomirski, Warszawa, 1683, druk, język polski
Narodowa Biblioteka Ossolineum, Dział Starych Druków

Tobiasz wyzwolony
Stanisław Herakliusz Lubomirski, Warszawa, 1683, druk, język polski
Narodowa Biblioteka Ossolineum, Dział Starych Druków

Lubomirski poznał Ludwika XIV, gdy jako dziewiętnastolatek wyjechał w podróż po Europie, podczas której przez niemal rok przebywał w Paryżu. Później utrzymywał z władcą korespondencję, przekazując mu ważne we własnej ocenie informacje. Nie była to jednak równorzędna relacja — odpowiedzi Ludwika mają najczęściej charakter kurtuazyjny. Prezentowany list zawiera garść uprzejmości oraz odpowiedź na życzenia bożonarodzeniowe.

List Ludwika XIV do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
Wersal, 24 lutego 1685, atrament, papier
Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Książąt Czartoryskich

List Ludwika XIV do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
Wersal, 24 lutego 1685, atrament, papier
Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Książąt Czartoryskich

Lubomirski był dwukrotnie żonaty (z Zofią Opalińską oraz Elżbietą Denhoff), miał córkę i trzech synów, z których jeden, Teodor, przejął po śmierci ojca dobra ujazdowskie. Syn Teodora odsprzedał je królowi Stanisławowi Augustowi, co rozpoczęło najbardziej znany okres w historii Łazienek.


Na wystawie prezentowana jest suknia, która została wydobyta z sarkofagu pierwszej żony Stanisława Herakliusza podczas badań archeologicznych krypty kościoła w Końskowoli koło Puław.

Portret młodej damy z kwiatami (Zofii z Opalińskich Lubomirskiej
malarz obcy działający w Polsce w poł. XVII w., ok. 1665–1670, olej, płótno
Muzeum Narodowe w Warszawie

Portret młodej damy z kwiatami (Zofii z Opalińskich Lubomirskiej
malarz obcy działający w Polsce w poł. XVII w. , ok. 1665–1670 | circa 1665–1670, olej, płótno
Muzeum Narodowe w Warszawie

previous arrow
next arrow
Slider